ppass/corpus/LacusCurtius/Florus.Epitome.1J

Victa ad occasum Hispania populus Romanus ad orientem pacem agebat, nec pacem modo, sed inusitata et incognita quadam felicitate relictae regiis hereditatibus opes et tota insemel regna veniebant.
Attalus rex Pergamenorum, regis Eumenis filius, socii quondam commilitonisque nostri testamentum reliquit: "Populus Romanus bonorum meorum heres esto. In bonis regiis hanc fuerunt."
Adita igitur hereditate provinciam populus Romanus non quidem bello nec armis, sed, quod aequius, testamenti iure retinebat.
Sed hanc difficile dictu est utrum facilius amiserit populus Romanus an recuperaverit. Aristonicus, regii sanguinis ferox iuvenis, urbis regibus parere consuetas partim facile sollicitat, paucas resistentis, Myndon,
Samon, Colophona vi recepit, Crassi quoque praetoris cecidit
exercitum ipsumque cepit.
Sed ille memor et familiae et Romani nominis custodem
barbarum virgula excaecat et in exitium sui, quod volebat, ita concitat.
Mox a Perperna domitus et captus et per deditionem in vinculis habitus.
Aquilius Asiatici belli reliquias confecit, mixtis — nefas — veneno fontibus ad deditionem quarundam urbium. Quae res ut maturam, ita infamem fecit victoriam, quippe cum contra fas deum moresque maiorum medicaminibus inpuris in id tempus sacrosancta Romana arma violasset.

Haec ad orientem; sed non ad meridianam plagam eadem quies. Quis speraret post Carthaginem aliquod in Africa bellum?
Atquin non leviter se Numidia concussit, et fuit in Iugurtha quod post Annibalem timeretur. Quippe rex callidissimus populum Romanum armis invictum opibus adgressus est; citra spem omnium fortuna cessit, ut rex fraude praecipuus fraude caperetur.
Hic, Massinissa avo, Micipsa patre per adoptionem, cum interficere fratres statuisset agitatus regni cupiditate, nec illo magis quam senatum populumque Romanum, quorum in fide et in clientela regnum
erat, metueret, primum scelus mandat insidiis.
Potitus Hiempsalis capite cum se in Adherbalem convertisset isque Romam profugisset, missa per legatos pecunia traxit in sententiam suam senatum. Et haec eius fuit de nobis prima victoria.
Missos deinde, qui regnum inter illum Adherbalemque dividerent, similiter adgressus, cum in Scauro ipsos Romani imperii mores expugnasset, inchoatum nefas perfecit audacia.
Sed non diu latent scelera. Corruptae nefas legationis erupit, placuitque persequi bello parricidam.
Primus in Numidiam Calpurnius Bestia consul inmittitur; sed rex peritus fortius adversus Romanos aurum esse quam ferrum, pacem emit.
Cuius flagitii reus cum interveniente publica fide a senatu arcesseretur, pari audacia et venit et conpetitorem imperii Massivam inmisso percussore confecit.
Haec altera contra regem causa belli fuit. Igitur sequens ultio mandatur Albino. Sed huius quoque — pro dedecus — frater ita corrupit exercitum, ut voluntaria nostrorum fuga vinceret Numida castrisque poteretur, addito etiam turpi foedere in pretium salutis, quo
quos emerat dimisit exercitus.
Tandem in ultionem non tam imperii Romani
quam pudoris Metellus adsurgit, qui callidissime hostem nunc precibus nunc minis, iam simulata iam vera fuga eludentem artibus suis adgressus est.
Agrorum atque vicorum populatione non
contentus
in ipsa Numidiae capita impetum fecit; et Zamam quidem frustra adsiluit,
ceterum Thalam, gravem armis thensaurisque regiis,
diripuit.
Tunc urbibus exutum regem et iam finium suorum regnique fugitivum per Mauros atque Gaetuliam sequebatur.
Postremo Marius auctis admodum copiis, cum pro obscuritate generi sui capite censos sacramento adegisset, iam fusum et saucium regem adortus, non facilius tamen vicit quam si integrum ac recentem.
Hic et urbem ab Hercule conditam Capsam, in media Africa siti anguibus harenisque vallatam, mira quadam felicitate superavit, et saxeo inditam monti Molucham
urbem per Ligurem aditu arduo inaccessoque penetravit.
Mox non ipsum modo, sed Bocchum quoque Mauretaniae regem, iure sanguinis Numidam vindicantem, apud oppidum Cirtam graviter cecidit.
Qui ubi diffisus rebus suis alienae cladis accessio fieri timet, pretium foederis atque amicitiae regem facit.
Sic fraudulentissimus regum fraude gener soceri sui in insidias deductus
Sullae
in manum traditur, tandemque opertum catenis Iugurtham in triumpho populus Romanus aspexit.
Sed ille quoque, quamvis victus ac vinctus, vidit urbem, quam venalem et quandoque perituram, si habuisset emptorem, frustra cecinerat. Iam, ut venalis fuisset, habuit emptorem; cum illum evaserat, certum erat non esse perituram.

Sic ad meridiem populus Romanus. Multo atrocius et multipliciter magis a septentrione venientem ***.
11

Nihil hac plaga infestius. Atrox caelum, perinde ingenia. Omni igitur tractu violentus hostis, a dextris atque laevis et a medio septentrionis erupit.


Prima trans Alpes arma nostra sensere Saluvii, cum de eis eorum fidissima atque amicissima civitas Massilia quereretur;
Allobroges deinde et Arveni, cum adversus eos
similes Haeduorum querelae opem et auxilium nostrum flagitarent; utriusque
victoriae testes
Isara et Vindelicus amnes et inpiger fluminum Rhodanus.
Maximus barbaris terror elephanti
fuere, inmanitati gentium pares. Nihil tam conspicuum in triumpho quam rex ipse Bituitus
discoloribus
in armis argenteoque carpento, qualis pugnaverat.
Utriusque victoriae quod quantumque gaudium fuerit, vel hinc aestimari potest, quod et Domitius Ahenobarbus et Fabius Maximus ipsis quibus dimicaverant locis saxeas erexere turres, et desuper exornata armis hostilibus tropaea fixerunt, cum hic mos inusitatus fuerit nostris. Numquam enim populus Romanus hostibus domitis victoriam exprobravit.

Cimbri, Teutoni atque Tigurini ab extremis Galliae profugi, cum terras eorum inundasset Oceanus, novas sedes toto orbe quaerebant,
exclusique et Gallia et Hispania cum in Italiam demigrarent, misere legatos in castra Silani, inde ad senatum, petentes ut Martius populus aliquid sibi terrae daret quasi stipendium, ceterum ut vellet manibus atque armis suis uteretur.
Sed quas daret terras populus Romanus agrariis legibus inter se dimicaturus? Repulsi igitur, quod nequiverant precibus, armis petere coeperunt.

Sed nec primum impetum barbarorum Silanus, nec secundum Manilius, nec tertium Caepio sustinere potuerunt; omnes fugati, exuti castris.
Actum erat, nisi Marius illi saeculo contigisset. Ille quoque non ausus congredi statim militem tenuit in castris, donec invicta illa rabies
et impetus, quem pro virtute barbari habent, consenesceret.
Recessere igitur increpantes et — tanta erat capiendae urbis fiducia — consulentes, si quid ad uxores suas mandarent. Nec segnius quam minati fuerant tripertito agmine in Alpes, id est claustra Italiae, ferebantur.
Marius mira statim velocitate occupatis compendiis praevenit hostem, prioresque Teutonas sub ipsis Alpium radicibus adsecutus in loco quem Aquas Sextias vocant quo — fidem
numinum — proelio oppressit!
Vallem fluviumque medium hostes tenebant, nostris aquarum nulla copia. Consultone id egerit imperator, an errorem in consilium verterit, dubium; certe necessitate aucta virtus victoriae causa fuit.
Nam flagitante aquam exercitu,
"Si viri estis," inquit "en, illic habetis." Itaque tanto ardore pugnatum est, ea caedes hostium fuit, ut victor Romanus cruento flumine non plus aquae biberit quam sanguinis barbarorum.
Certe rex ipse Teutobodus,
quaternos senosque equos transilire solitus, vix unum, cum fugeret, ascendit, proximoque in saltu conprehensus insigne spectaculum triumphi fuit. Quippe vir proceritatis eximiae super tropaea sua eminebat.


Sublatis funditus Teutonis in Cimbros convertitur.
Hi iam — quis crederet? — per hiemem, quae altius Alpes levat, Tridentinis iugis in Italiam provoluti veluti
ruina descenderant.
Atesim
flumen non ponte nec navibus, sed quadam stoliditate barbarica primum corporibus adgressi, postquam retinere amnem manibus et clipeis frustra temptaverant, ingesta silva obrutum transiluere.
Si statim infesto agmine urbem petissent, grande discrimen; sed in Venetia, quo fere tractu Italia mollissima est, ipsa soli caelique clementia robur elanguit. Ad hoc panis usu carnisque coctae et dulcedine vini mitigatos Marius in tempore adgressus est.
Venere ipsi — nam metus in barbaris nulla vestigia — et
diem pugnare a nostro imperatore petierunt; et sic proximum dedit. In patentissimo, quem Raudium vocant, campo concurrere. Inde milia sexaginta quinque cecidere, hinc trecentis minus; per omnem diem conciditur barbarus.
Istic quoque imperator addiderat virtuti dolum, secutus Annibalem artemque Cannarum; primum nebulosum nanctus diem, ut hosti inopinatus occurreret, tum ventosum quoque, ut pulvis in oculos et ora ferretur, tum acie conversa in orientem, ut, quod ex captivis mox cognitum est, ex splendore galearum ac repercusso
quasi ardere caelum videretur.
Nec minor
cum uxoribus eorum pugna quam cum ipsis fuit; cum obiectis undique plaustris atque carpentis altae desuper securibus contisque pugnarent.
Perinde speciosa mors earum fuit quam pugna. Nam cum missa ad Marium legatione libertatem ac sacerdotium non impetrassent (nec fas erat), suffocatis elisisque passim infantibus suis aut mutuis concidere vulneribus aut vinculo e crinibus suis facto ab arboribus iugisque plaustrorum pependerunt.
Boiorix
rex in prima acie dimicans inpigre nec inultus occiditur.

Tertia Tigurinorum manus, quae quasi in subsidio Noricos insederat Alpium tumulos, in diversa elapsa fuga ignobili et
latrociniis evanuit.
Hunc tam laetum tamque felicem liberatae Italiae adsertique imperii nuntium non per homines, ut solebat, populus Romanus accepit, sed per ipsos, si credere fas est,
deos.
Quippe eodem die quo gesta res est visi pro aede Pollucis et Castoris iuvenes laureatas praetori litteras dare, frequensque in spectaculo rumor victoriae Cimbricae.
*** "feliciter!" dixit.
Quo quid admirabilius, quid insignius fieri potest? Quippe velut elata montibus suis Roma spectaculo belli interesset, quod in
gladiatorio munere fieri solet, uno eodemque momento, cum in acie Cimbri succumberent, populus in urbe plaudebat.

Post Macedonas, si dis placet, Thraces rebellabant, illi quondam tributarii Macedonum; nec in proximas modo provincias contenti incurrere, Thessaliam atque Dalmatiam, in Adriaticum mare usque venerunt; eoque fine retenti,
quasi interveniente natura, contorta in ipsas aquas tela miserunt.
Nihil interim per id omne
tempus residuum crudelitatis fuit in captivos saevientibus: litare dis sanguine humano, bibere in ossibus capitum, cuiusque modi ludibriis foedare mortem tam igne quam fumo, partus quoque gravidarum mulierum extorquere tormentis.
Saevissimi omnium Thracum Scordisci fuere, sed calliditas quoque ad robur accesserat:
silvarum et montium situ cum ingenio consentiebant. Itaque non fusus modo ab his aut fugatus, sed — simile
prodigio — omnino totus interceptus exercitus quem duxerat Cato.
Didius vagos et libera populatione diffusos intra suam reppulit Thraciam. Drusus ulterius egit et vetuit transire Danuvium. Minucius toto vastavit Hebro, multis quidem amissis, dum per

perfidum glacie flumen equitatur.
Volso Rhodopen Caucasumque
penetravit. Curio Dacia tenus venit, sed tenebras saltuum expavit. Appius in Sarmatas usque pervenit, Lucullus ad terminum gentium Tanain lacumque Maeotin.
Nec aliter cruentissimi hostium quam suis moribus domiti. Quippe in captivos igni ferroque saevitum est; sed nihil barbaris atrocius visum est quam quod abscisis manibus relicti vivere superstites poenae suae iubebantur.